Review: PrimaLuna EVO 300i geïntegreerde buizenversterker

Verleden of toekomst

De elektrische versterking van geluid is er ooit mee begonnen en sommige muziekliefhebbers en muzikanten hebben er nooit afscheid van genomen: buizenversterkers. Ondanks de opkomst van transistorversterkers is een kleine groep trouw gebruik blijven maken van buizen. Buizenversterkers hebben bij sommigen de naam wat bewerkelijk of ouderwets te zijn, zeker in deze moderne digitale tijden. Maar is dat wel terecht, zo kan je je afvragen. Net als de Galliërs zijn er audiofabrikanten die dapper weerstand blijven bieden en met nieuwe buizenversterkers op de markt komen. Hoog tijd om er bij The Hifi Studio één te testen. En met goede redenen, zo blijkt.

PrimaLuna

Voor deze review is het niet nodig om over de landsgrenzen te kijken. Het Nederlandse PrimaLuna biedt sinds 2003 audioproducten met buizen aan. PrimaLuna is Italiaans voor eerste maan of eerste licht. Het huidige productaanbod bestaat uit verschillende geïntegreerde versterkers, losse voor- en eindversterkers, en ook een D/A-converter, allen met buizen. In de serie met geïntegreerde versterkers biedt PrimaLuna vier modellen aan, toepasselijk genaamd de EVO 100i, de EVO 200i, de EVO 300i en de EVO 400i. De i staat voor ‘integrated’. De EVO 300i is het onderwerp van deze review.

EVO 300i

De EVO 300i is een geïntegreerde versterker met 5 lijningangen en een pass-through voor integratie in een home theater set. Het uitgangsvermogen is afhankelijk van de gekozen buizen of van de gekozen buizensetting. Standaard wordt de 300i geleverd met een set van vier EL34 eindbuizen. Afhankelijk van de luistersmaak kan de 300i ook worden gespeeld met bijvoorbeeld een set KT150 eindbuizen. In de Ultra Linear setting varieert het eindvermogen dan van 42 tot 48 watt per kanaal, terwijl het vermogen in de Triode setting loopt van 24 tot ruim 30 watt per kanaal. Voldoende dus om de nodige luidsprekers van afdoende vermogen te voorzien. Met aansluitingen voor een hoofdtelefoon en voor zowel 4 als 8-Ohm luidsprekers is de 300i een veelzijdige versterker. Het is ook een combinatie van moderne technologie en kostenefficiënte productie. De trafo’s zijn bijvoorbeeld ontworpen in de Verenigde Staten, terwijl de fabricage van de versterkers in het Verre Oosten plaatsvindt.

Auto-bias functie

De 300i beschikt (net als de andere versterkers in deze serie) over een ingebouwde auto-bias functie. PrimaLuna noemt dat Adaptive Auto Bias. Kort gezegd komt het erop neer dat het voltage van de buizen automatisch op het juiste niveau wordt gehouden. Dus ook zonder technisch onderlegd te moeten zijn, is de luisteraar verzekerd van een goed afgestelde spanning. Dat betekent niet alleen minder vervorming en spelen zonder omkijken. Het verlengt ook de levensduur van de buizen. PrimaLuna adviseert de eindbuizen na maximaal 3.000 speeluren te vervangen. Voor de rekenaars onder u: met gemiddeld een paar uur per dag luisteren kunt u met een set eindbuizen ruim 4 jaar vooruit. De 12AU7-stuurbuizen (voor de voorversterking) gaan ruim drie keer zo lang mee. Met de auto-bias functie worden ook de nieuwe buizen weer automatisch op de juiste spanning gehouden. Plug & Play, voor buizen.

Kwaliteit

Ook de andere delen van de 300i ademen kwaliteit uit. Zo is de versterker ‘onder de kap’ grotendeels hardwired. De afstandsbediening is gebouwd als een tank, zowel de behuizing als de knoppen. Net als de versterker gebouwd voor een lange levensduur en geschikt om met een enkele druk op de knop te switchen tussen Ultra Linear en Triode setting. Tel daarbij op de uitgebreide handleiding en de optionele phono-kaart, en het is duidelijk dat PrimaLuna graag degelijke en betrouwbare producten wil maken. Ook veilige producten, gezien het rekje dat meegeleverd wordt om (kinder)vingers van de hete buizen weg te houden. En niet onbelangrijk: het rekje voegt bovendien toe aan de mooie lijn van de versterker. De versterker is leverbaar met een zilveren of zwarte frontplaat.

Testopstelling

De audiochefs van The Hifi Studio hebben wederom hun best gedaan om passende en goed combinerende componenten op te stellen. De bron voor deze review is de Primare CD35 PRISMA. Die laatste toevoeging betekent dat de CD35 naast een cd-speler ook over een netwerkspeler beschikt. Ideaal voor het snel schakelen tussen bronnen. Als luidsprekers zijn de Martin Logan ESL X gekozen. Inderdaad, dat zijn elektrostatische luidsprekers. Sommigen zullen zich wellicht afvragen of een buizenversterker plus elektrostaten niet te veel van het (transparante) goede zijn, maar de combinatie blijkt voortreffelijk te werken (sorry voor de spoiler). De bekabeling is van Audioquest en Chord.

Breakfast in bed

Tijd voor muziek: Breakfast In Bed van Shelby Lynne (album: Just A Little Lovin’), gespeeld vanaf cd. Het is duidelijk dat de combinatie van een buizenversterker met elektrostaten leidt tot een zeer ruimtelijk middengebied. Dat doet dit nummer goed. Zowel de stem van Shelby Lynne als de verschillende instrumenten komen echt tot hun recht. Wie denkt dat buizen niet voldoende dynamiek in zich hebben, zou eens naar de PrimaLuna moeten luisteren. De versterker weet meer dan voldoende geluidsdruk te leveren. De 300i met de Martin Logan’s zorgen ervoor dat ik niet meer de neiging heb naar links en rechts of stereo te willen luisteren. Hier verschijnt gewoon een geluidsbeeld voor je waarin dat niet uitmaakt. Ook als je een beetje naar links of rechts beweegt, blijft er een coherente presentatie overeind. Hier helpt de bredere afstraling van elektrostaten. Indrukwekkend en ontspannend tegelijkertijd.

Flamenco Sketches

De combinatie van een buizenversterker en elektrostatische luidsprekers vraagt om akoestische jazz: Miles Davis met Flamenco Sketches (album: Kind Of Blue), via Qobuz. Een opname uit 1959, maar zeer karaktervol. Ondanks dat ik deze opname vaak heb geluisterd, valt in deze set de ruimtelijkheid en plaatsing van instrumenten extra op. Je hoort de muzikanten op verschillende plekken in de opnameruimte staan of Miles Davis bewegen voor de microfoon. Bijzonder. Ik schakel tussen de Ultra Linear setting en de Triode setting van de 300i. In deze luisterruimte en met deze testopstelling gaat mijn voorkeur uit naar de Ultra Linear setting. Deze klinkt wat krachtiger en dynamischer. De Triode setting klinkt in deze set meer laid-back. Met een andere set of een andere opname kan het zomaar andersom zijn.

What was it you wanted

Dan het derde nummer: What Was It You Wanted van Bettye Lavette en Trombone Shorty (album: Things Have Changed), via Tidal. Een nummer gecomponeerd door Bob Dylan, in een uitvoering van een zangeres met een randje aan haar stem en een warm klinkende trombonist. Kan de combinatie van buizen en elektrostaten dit goed aan? Het korte antwoord: ja, zonder meer. En dat verbaast niet. De combinatie biedt zowel snelheid als een vleugje warmte. Dat accentueert de groove van dit nummer. De stem van Betty Lavette klinkt overal in de luisterruimte.

Conclusie

Zijn buizenversterkers ouderwets en hun houdbaarheidsdatum voorbij? Nee, in het geheel niet. De PrimaLuna biedt een muzikale en gedetailleerde weergave die uitstekend past in dit digitale tijdperk. Ruimtelijkheid, een vleugje warmte en een geluidsbeeld dat volledig loskomt van de luidsprekers. Meer dan genoeg dynamiek en geluidsdruk met de juiste luidsprekers. Alle nodige voorzieningen zijn aan boord en in een voortreffelijke bouwkwaliteit. En met de optionele phono-kaart is de EVO 300i ook een ideale partner voor een platenspeler. Nog zo’n tijdloos audiomedium. The future just got started…

PM

Apparatuur gebruikt in deze review: Primare CD35 PRISMA cd- en netwerkspeler, PrimaLuna EVO 300i geïntegreerde versterker en Martin Logan ESL X luidsprekers. Audioquest en Chord bekabeling.